حوزه‌ای که منشاء و منبع مباحث فکری و اعتقادی و علمی در آیین مقدس تشییع بوده و هست و در ادوار متعدد تاریخی نقش پررنگی را به تناسب شرایط و مقتضیات زمانی ایفا کرده است.
در یک تعریف ابتدایی باید گفت حوزه علمیه نامی است که به مراکز آموزشی دینی در جهان اسلام و به‌ویژه در میان شیعیان داده می‌شود. نخستین حوزه علمیه ویژه شیعیان در سده چهارم ق. در شهر نجف عراق در کنار مقبره امیر مومنان(ع) توسط شیخ طوسی برپا شد.
اکنون مهم‌ترین حوزههای علمیه شیعه در شهرهای قم و مشهد، نجف مستقر هستند. حوزههای علمیه یادگاران مکتبی هستند که امام جعفر صادق(ع) آن را بنیان نهاد و رفته رفته به یکی از تاثیرگذارترین مذاهب تاریخ و شاید تاثیرگذارترین آنها تبدیل شد. هم اکنون حوزههای علمیه ایران، تحت مدیریت مرکز مدیریت حوزه علمیه قم اداره می‌شود.
بعد از انقلاب اسلامی، حوزه‌ها هم وارد دوره‌ای جدید از تاریخ خویش شدند و ساختار جدیدی را به خود دیدند. حوزه علمیه قم بعد از بیانات مقام معظم رهبری در سال ۱۳۷۹ به سمت تخصصی شدن پیش رفته‌است و رشته‌های تخصصی نیز رشد چشمگیری داشته است.
در دنیای پیشرفته امروزی که همه نهادها و حتی مفاهیم رو به تحول گذاشته است، حوزههای علمیه نیز نیازمند تحولات جدیدتری هستند تا بتوانند پاسخگوی نیازهای نسل جدید باشند و بتوانند در برابر مکاتب فکری جدید و نهادهای آموزشی مدرن حرفی برای گفتن داشته باشند.
در یک زمانی عده‌ای فکر می‌کردند که روحانیت نباید وارد حوزه علوم جدید شود و حتی کسانی را که علاقه‌ای به این حوزه‌ها نشان می‌دادند، تکفیر می‌کردند، اما امروزه و خصوصا پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تحول در حوزه، مسئله‌ای بوده است که بیش از جای دیگری خود حوزویان و در راس همه، حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری برآن تاکید داشتند.
به اعتقاد برخی از کارشناسان، انقلاب اسلامی ایران، ثمره تحول در حوزههای علمیه است و این یعنی این که حوزه به میزان اثرگذاری واقعی خود پی برده است. امروز نیز بار دیگر ورود به عرصه تحولی جدید مورد تاکید و توجه بزرگان قرار دارد و همواره در این باره شاهد تاکیدات و وفرمایشات این بزرگان هستیم. مقام معظم رهبری خود از جمله شخصیت‌هایی هستند که همواره به حوزویان تاکیداتی را در این باره داشته‌اند.
در همین باره حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی هم بر تحول حوزه‌ها تأکید می‌‌‌کند. آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی از مراجع تقلید، با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره تحول حوزه گفت: بدون شک ما در زمانی زندگی می‌کنیم که با گذشته فرق دارد و همه چیز دگرگون شده است؛ بنابراین حوزه علمیه نیز باید متحول شود. وی با بیان اینکه ما مخالف تحول در حوزه علمیه نیستیم، تأکید کرد:البته این تحول باید بر اساس حفظ سنت حسنه گذشتگان باشد.
این مرجع تقلید با اشاره به حجم گسترده علم آموزی طلاب از متون درسی حوزه علمیه افزود: متون حوزه بسیار قوی و متقن است و برخی از کتاب‌هایی که در آن تدریس می‌شود، در حد و توان دوره دکتری دانشگاه‌هاست.وی تغییر و تحول در حوزه را ممکن دانست و تصریح کرد: این تحول باید در چگونگی امتحانات، دروس و بخش‌های دیگر انجام گیرد.
حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی در ادامه با تأکید بر اینکه علمیت طلبه در پیچیده کردن کتاب نیست و این فکر باید برچیده شود، اظهار داشت: من اگر فرصت داشتم کفایةالاصول را با عباراتی ساده برای طلاب می‌نوشتم.وی ادامه داد: حوزه علمیه با همه کاستی‌هایی که دارد، امروز کاملاً زنده است و باید نقش اساتید در آن پر رنگ تر شود.
مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم همچنین اساتید حوزه را به برقراری ارتباط علمی با طلاب سفارش کرد و اظهار داشت: اساتید حوزه باید نسبت به شاگرد مسؤولیت پذیری داشته باشند و برای تقویت بنیه علمی طلاب مسابقات علمی و امتحانات دوره‌ای برگزار کنند.
وی توجه به مسائل اخلاقی در حوزه علمیه را بسیار ضروری دانست و خاطرنشان کرد: فراموش نکنیم در دنیایی زندگی می‌کنیم که فساد از در و دیوار آن می‌بارد و حتی با استفاده از موبایل، برنامه‌های بسیار مستهجنی در میان جوانان پخش می‌شود.
این مرجع تقلید تصریح کرد: نباید ساده نگری کنیم و چنان باشیم که هرکس عمامه بر سرگذاشت، بگوییم در برابر مفاسد مصونیت پیدا کرده است؛ بنابراین باید به مسائل اخلاقی جوانان در حوزه‌ها توجه بیشتری شود.وی همچنین وجود برخی مشکلات در پرداخت شهریه را مورد توجه قرار داد و سامان‌دهی و برنامه ریزی دقیق در این باره را ضروری دانست.
حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی با اشاره به جایگاه مرجعیت و برخی ناهماهنگی‌ها در این عرصه از نوشتن بعضی از رساله‌ها بدون نظارت انتقاد کرد و خواستار برنامه ریزی و نظارت بیشتر در این باره شد.
در سطوح دیگر نیز تاکید بر تحول در حوزههای علمیه همچنان جریان دارد و این موضوع به صورت جدی از طرف کارشناسان متعدد مطرح می‌شود. در همین باره معاون آموزشی حوزه علمیه قم با بیان اینکه حوزه نیازمند تحول است گفت: البته این تحول بدین معنا نیست که میراث حوزه را فراموش کرده و رسالت حوزه از بین برود.
حجت‌الاسلام والمسلمین علی عباسی اظهار داشت: حوزه علمیه یک مرکز و نهاد با سابقه، ریشه‌دار و کهن است که در طول سالیان متمادی موفق به تربیت مردان خدایی بسیاری شده است.
حجت‌الاسلام عباسی با اشاره به میراث گران‌بهای حوزههای علمیه گفت: ما واجد یک شرایط و میراث غنی و بزرگ هستیم که بسیار برای ما ارجمند است و باید در ادامه مسیر نیز راه حوزههای علمیه براساس این میراث ارزشمند تکیه داشته باشد.
وی با اشاره به پیروزی انقلاب اسلامی ایران گفت: نقطه عطفی در تاریخ حوزههای علمیه با عنوان انقلاب اسلامی وجود دارد که در گسترش مسیر پیش‌روی حوزه‌ها موثر بود.حجت‌الاسلام عباسی اظهار داشت: با پیروزی انقلاب اسلامی حوزه به نقطه اصلی خود نزدیک‌تر شد و توانست در گسترش معارف اهل‌بیت(علیهم السلام) موثرتر باشد.
معاون آموزشی حوزه علمیه قم با اشاره به نقش امام خمینی(رحمة الله علیه) در این زمینه گفت: از نقش بارز و انقلابی امام در این زمینه نمی‌توان عبور کرد و نفس قدسی امام راحل موجب حیات جامعه اسلامی و گشوده شدن راه جدیدی برای بشریت شد.
این مرجع تقلید ادامه داد: امام خمینی(رحمة الله علیه) با این اقدام حوزههای علمیه را در مسیری روشن و جدید قرارداد و فشارهایی را که بر حوزه حاکم بود به یک فضای جدید برای گسترش معارف اسلامی تبدیل کرد.
عباسی به شکل‌گیری رشته‌های نو و همچنین توجه بیشتر به حوزه‌ها اشاره کرد و گفت: تمام این مسائل به برکت پیروزی انقلاب اسلامی است و نشان دهنده تحولی است که به برکت انقلاب اسلامی آغاز شده و امروز با قوت مسیر خود را ادامه می‌دهد.حجت الاسلام علی رضا اعرافی رییس جامعه المصطفی العا‌لمیه هم بر ضرورت تحول و نوآوری در حوزه های علمیه تاکید کرد.
وی گفت: باید تحول وتطور حوزه علمیه مدیریت شود واگر این امر صورت نگیرد موج های تحولات برما سوار خواهند شد وما را زیر آب غرق خواهند کرد . وی افزود: اگر با تدبیر و درایت در برابر این تطورات وتحولات عمل کنیم این معادله معکوس خواهد شد و حوزه بر موج سوار خواهد شد. حجت الاسلام اعرافی گفت: باید واقع بینانه در تحول نگریست و آسیب ها را شناخت و برای آن برنامه‌ریزی کرد .
همشهری جمعه
